ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 1، فروردین 1401 ، شماره پی در پی 71

مؤلفه های مرگ ‌اندیشی در شعر معاصر

صفحه (51 - 66)
فهیمه مشایخ کندسکلا ، بتول فخراسلام (نویسنده مسئول)، مهدی نوروز ، اکبر شعبانی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1399

چکیده

زمینه و هدف: مرگ تجربه ای است که در حیطۀ دیگر تجربیات انسانی نمیگنجد. به همین دلیل انسانها دربرابر آن واکنشهای متفاوت و گاه متضادی نشان داده و داوریهای گوناگونی درباره آن نموده اند. شعر فارسی در همۀ گونه های خود، راوی احساسات و اندیشه هایی بوده- است که شاعران فارسی در مواجهه با مرگ و زندگی داشته و دارند. در این پژوهش دیدگاه، برداشت و مواجهۀ 9 تن از شاعران معاصر (شهریار، فریدون توللی، احمد شاملو، سیاوش کسرایی، نصرت رحمانی، نادر نادرپور، محمدرضا شفیعی کدکنی، حسین منزوی و قیصر امین‌پور) درمورد مرگ مورد واکاوی قرار میگیرد.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و براساس داده یابی کتابخانه ای صورت گرفته است.

یافته ها: یافته های تحقیق نشان میدهد مؤلفه های مرگ‌اندیشی در اشعار این شاعران عبارتند از: مرگ‌هراسی و مرگ‌گریزی، مرگ‌ستایی و مرگ‌طلبی، برداشت عاشقانه از مرگ، مرثیه سرایی، حسرت بر ناپایداری زندگی و گذر عمر، آرزوی جاودانگی، و استفادۀ نمادین از مرگ برای انتقادهای اجتماعی و سیاسی.

نتیجه گیری: بیشترین شواهد و نمونه های شعری در میان این هفت دسته، متعلق به دستۀ مرگ‌ستایی و مرگ‌طلبی است. دلایل عمدۀ مرگ‌ستایی در این اشعار رهایی از تعلقات دنیوی، امر شهادت، تسلیم در برابر مرگ، رهایی از اندوه و مشکلات زندگی، و بیهوده انگاشتن زندگی است. همچنین بیشترین پیوند میان عشق و مرگ در آثار شهریار، نصرت رحمانی، نادرپور و منزوی وجود دارد که در این میان منزوی سرآمد است. در اشعار این شاعران هر کجا که مرگ چهره ای مثبت داشته و مورد ستایش قرار گرفته است، با مفهوم مقدس شهادت پیوند خورده است و یا اینکه دلایلی معنوی و مذهبی مانند ترک تعلقات دنیوی در کار بوده است. بخشی از چهرۀ مثبت مرگ نیز در نگاه این شاعران بویژه توللی و رحمانی، به ‌دلیل بیهوده و فاقد ارزش انگاشتن زندگی و راهی برای رهایی از انبوه مشکلات روزگار است. همچنین علت اصلی ارائۀ چهرۀ منفی از مرگ، هراس از آن و حسرت بر ناپایداری زندگی است.

کلمات کلیدی
مرگ , زندگی , شعر معاصر , شهادت , مرگ‌اندیشی

• قرآن کریم (آل عمران-169).
• آیینه ای برای صداها (هفت دفتر شعر). شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1376) تهران: سخن.
• امیرزادۀ کاشیها (نقد شعر معاصر). سلاجقه، پروین. (1390) چاپ سوم، تهران: مروارید.
• این بانگ دلاویز، (زندگی و شعر فریدون توللی)، باباچاهی، علی. (1380). تهران: ثالث.
• چشم‌انداز شعر نو فارسی. زرین‌کوب، حمید. (1358) تهران: توس.
• درنگی در هستی‌شناسی شعر، اندیشه و بینش شاملو. شریعت کاشانی، علی (1388) تهران: گلشن راز.
• دیوان (مجموعه اشعار). شهریار، محمدحسین. (1391). 2 جلد. چاپ پنجاهم، تهران: نگاه.
• سالشمار فریدون توللی. شعبانی، احمد. (1370). آینده. سال ۱۷، شمارۀ۱ـ۴، صص 273-278.
• سیب نقره ای ماه (نقد غزلهای حسین منزوی). کاظمی، روح الله. (1388). تهران: مروارید.
• سیر رمانتیسم در اروپا. جعفری، مسعود، (1378) تهران: نشر مرکز.
• فوبی. گودوین، دانلد. (1372). ترجمۀ نصرت الله پورافکاری، تهران: رشد.
• مجموعه اشعار (از آوا تا هوای آفتاب). کسرایی، سیاوش. (1387). چاپ سوم، تهران: نگاه.
• مجموعه اشعار. رحمانی، نصرت. (1389) چاپ سوم، تهران: نگاه.
• مجموعه اشعار. نادرپور، نادر. (1382). چاپ دوم، تهران: نگاه.
• مجموعه آثار، دفتر یکم، شعرها. شاملو، احمد (1392) چاپ یازدهم، تهران: نگاه.
• مجموعه شعر رها، توللی، فریدون. (1333). تهران: امیرکبیر.
• مجموعه شعر شگرف. توللی، فریدون. (1370) تهران: جاویدان.
• مجموعه شعر نافه. توللی، فریدون. (1369). تهران: پاژنگ.
• مجموعه غزلیات منزوی (به کوشش محمد فتحی). منزوی، حسین. (1389). تهران: نگاه.
• مجموعه کامل اشعار، امین‌پور، قیصر. (1390). چاپ هفتم، تهران: مروارید.
• مرگ و مرگ‌اندیشی در اشعار اخوان ثالث، شاملو و فروغ فرخزاد. حسام پور، سعید. نبوی، سمیه. حسینی، اعظم (1394) پژوهشنامۀ ادب غنایی، (24) 13، صص96-77.
• مکتبهای ادبی. شمیسا، سیروس. (1390). تهران: قطره.
• هزارۀ دوم آهوی کوهی (پنج دفتر شعر). شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1376). تهران: سخن.